Đi kiện Formosa
không dễ!
Lữ
Giang
Ngày
thứ ba mồng 6.9.2016, trên Youtube xuất hiện một đoạn clip dài hơn 7 phút của
Linh Mục Antôn Đặng Hữu Nam thuộc giáo xứ Phú Yên, Nghệ An, kêu gọi tất cả các
đảng phái, tổ chức dân sự, và người dân cùng nhau chung tay khởi kiện Formosa
ra tòa.
Linh
mục cho biết Linh mục đang hoàn tất hồ sơ để khởi kiện Formosa và đưa ra bốn
yêu cầu:
-
Formosa phải đền bù thỏa đáng thiệt hại cho người dân.
-
Formosa phải cải tạo, trả lại biển sạch cho nước Việt Nam.
-
Formosa phải đóng cửa, ngưng mọi hoạt động ngay lập tức, rút khỏi Việt Nam
-
Khởi tố Formosa và những cá nhân tập thể đã chung tay sát hại môi trường biển
Việt Nam.
Các nạn nhân đứng trước
Tòa Án Thị Xã Kỳ Anh
Đây
là những vấn đề đã được dư luận trong và ngoài nước nêu lên ngay sau khi lời
thú tội của Công ty Formosa được công bố ngày 18.6.2016. Nội dung của lời thú
tội đã coi vụ cá chết chỉ là một “sự cố”
(incident), tức một việc bất ngờ xảy ra chớ không phải là một sự cố ý vi phạm
luật pháp và xin chính phủ “giúp giữ uy tín của FHS
và các Công ty cổ đông của FHS trên trường quốc tế.”
Có
thể coi lời thú tội này như một thỏa ước giữa thủ phạm là Công ty Formosa
và đồng phạm hay đồng lõa là nhà cấm quyền. Thỏa ước này do hai bên cùng
soạn thảo nhắm giải thoát cho Công ty Formosa vượt ra khỏi các vụ tranh
tụng. Tòa
án đã bị đặt ra bên ngoài. Chính quyền đang giải
quyết vụ Formosa theo chiều hướng này, bất chấp dư luận và mọi hậu quả. Tục
giao "Nén bạc
đâm toạc tờ giấy" từ xưa đến nay đều đúng!
Ngoài
ra, khi quyết định đem rác đổ vào Việt Nam, Công ty Formosa biết chắc thế nào
cũng sẽ xảy ra các vụ kiện tụng vì vi phạm luật môi trường nên Formosa đã không
dùng cơ sở chính ở Đài Loan mà chọn cơ sở chính ở
đảo Cayman thuộc lãnh thổ hải ngoại của Anh trong biển
Caribbean như môt công ty ma. Giữa Việt Nam và đảo Cayman không hề có hiệp ước
thương mại hay đầu tư nào, làm sao kiện ở đảo Cayman được?
Đây
là những thủ đoạn rất tinh vi và phức tạp, những người không nắm vững về luật
pháp và thủ đoạn chính trị khó có thể nhận ra. Do đó, việc đi kiện Formosa rất
khó.
Từ
ngày xảy ra vụ cá chết đến nay, chúng tôi đã viết 8 bài trình bày về diễn tiến
và phân tích những phức tạp của vụ án Formosa, trong đó bài thứ 4 ngày
14.7.2016 nói về “Trận
đánh tới: đi kiện Formosa”. Trong bài này, chúng tôi đã so sánh vụ cá chết
ở 4 tỉnh miền Trung với vụ tràn dầu ở vịnh Mexico năm 2010. Chúng tôi cũng đã
dựa vào luật pháp Việt Nam để nêu ra những khó khăn khi kiện công ty Formosa.
Trong bài thứ 7 phổ biến ngày 1.9.2016, chúng tôi đã dẫn chứng các văn kiện
pháp lý cho thấy có thể “Đưa vụ Formosa ra Liên
Hiệp Quốc” dựa vào Công ước
Minamata về Thủy Ngân mà Việt Nam đã ký kết cùng với 140 nước khác
ngày 11.10.2013 ở Kumamoto, Japan. Đó là những khái niệm căn bản cần nắm vững
nếu muốn đi kiện Công ty Formosa. Bây giờ chúng tôi xin nêu lên một số khó khăn
thực tế.
NỘP
ĐƠN KIỆN FORMOSA
Linh
mục Đặng Hữu Nam cho biết:
“Hiện tại đã có 430
bộ hồ sơ đã hoàn thiện và những ngày như hôm nay vẫn còn rất nhiều người đến để
làm hồ sơ tiếp. Vì thế từ hôm nay đến 26 thì chưa biết sẽ thêm bao nhiêu nữa.
Sẽ tổ chức đi vào ngày 26 tháng 9 tới đây, đệ đơn lên toà án. Trước mắt thì
cũng xin ba luật sư cùng đi nhưng không biết là có hiện diện được không.”
Nói
thì nghe rất giản dị, những thực tế không dễ dàng như vậy. Luật Việt Nam không
dự liệu tố quyền tập thể (class
action), tức những người cùng bị chung một tai nạn và có những thiệt hại tương
đối giống nhau, có thể đứng cùng chung đơn khởi tố để kiện. Ở Mỹ, trong những
trường hợp như thế này, mỗi tổ hợp luật sư có thể đại diện cho vài trăm hoặc
vài ngàn nạn nhân để kiện.
Trong
vụ tràn dầu ở vịnh Mercico, số nạn nhân khoảng 220.000, Công ty Bristish Petrol
(BP) đã phải chấp nhận bồi thường hơn 20 tỷ USD sau 5 năm kiện cáo. Tại Việt
Nam, tài liệu của nhà cầm quyền cho biết sau vụ cá chết có hơn 100.000 người
không có việc làm ổn định, thu nhập thấp và 176.285 người phụ thuộc, tính chung
là khoảng 276.285
nạn nhân. Chúng tôi tin rằng con số nạn nhân có thể cao hơn.
Như
vậy nếu mỗi cá nhân phải nộp đơn kiện riêng, tòa sẽ phải xử ít nhất 20 năm,
ngoại trừ trường hợp đại diện Công ty Formosa và đại diện các nạn nhân đồng ý
thương lượng và chấp nhận một số bồi thường khoán định cho mỗi loại nạn nhân.
TÒA CÓ THỂ TRẢ LẠI
HAY BÁC ĐƠN
Sáng
ngày 26.9.2016, dưới sự hướng dẫn của Linh mục Đặng Hữu Nam, 540 người đứng đơn
kiện và vài ngàn giáo dân đi theo yểm trợ đã vươt 200km đến thị xã Kỳ
Anh, Hà Tĩnh để nộp đơn kiện Formosa. Lúc đầu họ bị công an ngăn chận, nhưng
đến gần trưa họ cũng vào được thị xã. Họ biến tòa án thành một nơi cầu nguyện,
vừa hát Kinh Hòa Bình vữa hát nhạc đấu tranh. Anh Trần Minh Nhật cho biết lúc
đầu nhân viên tòa không chịu nhận đơn, nhưng những người đi kiện nói
rằng đây mới là giai đoạn nộp đơn, chưa phải là giai đoạn thụ lý nên họ mới
chịu nhận.
Chúng
tôi tin rằng tòa
có thể trả lại đơn hoặc sau khi Công ty Formosa phản biện, có thể bác đơn
kiện, viện lý do hôm 28.6.2016, Công ty Formosa Hà Tĩnh đã nhận trách
nhiệm và cam kết “bồi thường xử lý ô nhiễm và phục hồi môi trường biển tại
4 tỉnh miền Trung của Việt Nam với tổng số tiền tương đương trên 11.500 tỷ đồng
(500 triệu USD).” Chính phủ đã chấp nhận khoản bồi thường này, do đó không
có gì phải kiện cáo nữa.
Ngày
15.9.2016 chính quyền Hà Tĩnh đã tổ chức buổi họp với người dân ở đây để
phổ biến thông tin và mẫu đơn kê khai thiệt hại, nhưng các nạn nhân đã phản
đối không chịu khai theo mẫu của chính quyền và bỏ ra về. Cần lưu ý đây
là tiền bồi thường, không phải là tiền trợ cấp nên
không thể giải quyết theo kiểu quyền trợ cấp được.
Nếu
chính phủ và tòa quyết định như trên thì đó là một sự vi phạm luật pháp trắng
trợn: Thứ nhất là chính phủ không có quyền đại diện cho các nạn nhân để đòi
Công ty Formosa bồi thường thiệt hại, chỉ các nạn nhân hay đại diện của họ mới
có quyền đó. Thứ hai, số tiến bồi thường phải ngang với số thiệt hại thật sự
(actual damages) và sẽ xảy đến, chính phủ và Công ty Formosa không thể muốn
định bao nhiêu cũng được.
Số
nạn nhân của vụ tràn dầu ở vịnh Mexico cũng tương đương với vụ cá chết ở Vũng
Áng, thế mà Công ty BP đã phải đồng ý bồi thường 20 tỷ USD, còn Công ty Formosa
chỉ trả có 500 triệu USD, làm sao có thể chấp nhận được? Nhiều nạn nhân và tổ
chức đã từ chối nhận số tiền này.
Hôm
22.9.2016 văn phòng của Luật sư Trần Vũ Hải cho biết đã hoàn tất hồ sơ cho
người dân hơn 1.100 hộ gia đình thuộc giáo xứ Đông Yên xã Kỳ Lợi, huyện Kỳ Anh,
tỉnh Hà Tĩnh, gửi lên Quốc Hội và chính phủ Việt Nam yêu cầu trích cho họ 2.000
tỷ, trong số tiền 11.500 tỷ mà Formosa đã bồi thường. Nếu không được bồi thường
sẽ khởi kiện.
Chúng
tôi tin rằng chính phủ sẽ không chấp nhận đòi hỏi này. Giả thiết các nạn nhân
đồng ý số tiền bồi thường là 11.500 tỷ $VN thì sau khi trừ phần tiền làm sạch
môi trường, số còn lại phải chia cho tất cả 276.285 nạn nhân tùy theo loại, chứ
không thể bồi thường xé lẻ như nhóm Luật sư Trần Vũ Hải đòi hỏi.
Quan
điểm chung vẫn là không chấp nhận số tiền bồi thường 500 triệu USD.
TÒA
SẼ DỰA VÀO PHÚC TRÌNH NGỤY TẠO
Chúng
tôi xin nhắc lại, trong cuộc họp ngày 22.8.2016 tại Quảng Trị, Bộ trưởng Tài
nguyên và Môi trường Trần Hồng Hà đã công bố một bản phúc trình ngụy tạo cho
biết:
-
Các thông số lý hóa, dinh dưỡng, kim loại nặng trong giới hạn cho phép, đảm bảo
với vùng bãi tắm, thể thao dưới nước, nuôi trồng thủy sản.
-
Biển sẽ sạch trở lại như trước vì đó là quy luật và “sau những quy trình
đánh giá khoa học, khách quan cho thấy biển sẽ sạch là hoàn toàn tự
nhiên”.
-
Người dân miền Trung sẽ có cả thép, cả cá và cả một môi trường biển sạch, đẹp,
an toàn.
Với
bản phúc trình ngụy tạo này, chính phủ đã chứng minh rằng vụ cá chết do Công ty
Formosa gây ra không có gì nghiêm trọng để đến nỗi phải truy tố các viên chức
Formosa về các tội vi phạm luật môi trường, cũng chẳng cần phải tẩy sạch ô
nhiễm tại vùng biển thuộc bốn tỉnh Hà Tĩnh, Nghệ An, Quảng Bình và Quảng Trị vì
“biển sẽ sạch là
hoàn toàn tự nhiên”, Công ty Formosa có thể tiếp tục hoạt động bình
thường và số tiền bồi thường 500 triệu USD là đủ rồi!
Tòa
án có thể căn cứ vào bản phúc trình ngụy tạo này để bác bỏ tất cả các đơn khiếu
nại của các nạn nhân.
PHÁ
VỠ MÊ HỒN TRẬN
Để
loại bỏ bản phúc trình ngụy tạo này, ngoài các áp lực chính trị, cần phải áp
dụng Công ước Minamata về Thủy Ngân mà
Việt Nam đã ký kết cùng với 140 nước khác ngày 11.10.2013 tại Kumamoto, Japan,
để yêu cầu Liên Hiệp Quốc can thiệp.
Công
Ước nói rằng Thủy ngân là một chất gây ô nhiễm độc hại có ảnh hưởng thần kinh
và môi trường khắc nghiệt khi phát thải vào không khí và nước. Chương
trình Môi trường Liên Hợp Quốc (The United Nations
Environment Programme - UNEP) có nhiệm vụ kiểm soát việc phát thải thủy ngân
dựa theo Công ước Minamata về Thủy ngân. Chương trình này do ông Phó Tổng Thư
Ký LHQ làm Giám Đốc Điều Hành.
Chúng
tôi nghĩ rằng một số luật sư và chuyên viên môi trường có thể họp với nhau,
soạn thảo một tờ trường trình các sự việc đã xảy ra, chứng minh sự ngụy tạo của
chính quyền trong bản phúc trình được công bố ngày ngày 22.8.2016, rồi gởi cho
Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc yêu cầu mở cuộc điều tra. Chúng tôi tin
chắc bản phúc trình điều tra của Chương Trình này sẽ loại bỏ tất cả các kết luận
của bản phúc trình của Bộ Tài Nguyên và Môi trường đã nói trên.
Có
bản phúc trình của Chương trình Môi trường, chúng ta sẽ yêu cầu truy tố các
viên chức Formosa và chính quyền có trách nhiệm, chấm dứt hoạt động của Công ty
Formosa tại Hà Tỉnh, bắt buộc Công ty Formosa phải tẩy sạch môi trường biển và
trả cho các nạn nhân những số tiền bồi thường thỏa đáng.
Tranh
đấu về luật phải dựa theo luật pháp, không thể đánh võ tự do được.
Ngày
29.9.2016
Lữ Giang
No comments:
Post a Comment